ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ, ΣΟΦΟΚΛΗ
«Φιλοκτήτης», Τραγωδία στην γραμμή του έπους του Τρωικού κύκλου. Πρεσβεία Αχαιών. Προσδοκία άλωσης Ιλίου, ίασης του Φιλοκτήτη.
Λιτή και κλασσικότροπης αισθητικής, η παράσταση του έργου του Σοφοκλή, «Φιλοκτήτης», στην πρεμιέρα που παρακολουθήσαμε στο θέατρο δάσους. (Παράσταση ενταγμένη στο πρόγραμμα του 8ου Φεστιβάλ Δάσους που διοργανώνεται από το ΚθβΕ).
Στην παράσταση που παραβρεθήκαμε ως θεατές, ο θίασος των ηθοποιών του χορού και οι δύο πρωταγωνιστές, Οδυσσέας και Νεοπτόλεμος, εισήλθαν στην σκηνή αναπαριστώντας το θαλάσσιο ταξίδι με πλοίο από την πολιτεία της Τροίας ως την Λήμνο, νησί στο οποίο εγκαταλείφθηκε κάποτε από τους Αχαιούς που πήγαιναν στο Ίλιον, ο ήρωας Φιλοκτήτης. (Ο Φιλοκτήτης, γιος του Ποίαντα, πληγωμένος στο πόδι από το τσίμπημα φιδιού, είναι ο κάτοικος αυτού του νησιού. Είναι ο κάτοχος του τόξου του Ηρακλή με το οποίο πέπρωται να αλωθεί η Τροία). Αυτό το ταξίδι της επιστροφής, βασισμένο στον δόλο απόσπασης του μυθικού τόξου του ήρωα, σχέδιο του Οδυσσέα, ήταν η αρχική συνθήκη εξαπάτησης, για να στηθεί ο αγώνας των λόγων της τραγωδίας, ανάμεσα στα πρόσωπα, ζωντανεύοντας τον αρχαίο μύθο.
Η σκηνική κατασκευή, ένας κύκλος, (νησί και σπηλιά και βράχος και θήκη ενός τόξου, κατάρτι και στήριγμα υπεράσπισης αδικίας και γηρατειών), ήταν ο χώρος αντιπαράθεσης και αντιπαραβολής αντιθετικών λόγων, κρίσεων, αισθημάτων, σε μια προσδοκία ίασης και νίκης. Ο ελάχιστος -ως προς τον αριθμό των ηθοποιών- χορός, στήριξε το υπόβαθρο της δράσης. Στάθηκε κοντά στους πρωταγωνιστές και πίσω από αυτούς, σκιάζοντας τα λόγια του, με την βοήθεια σκοτεινών και απόμακρων ήχων σε ένα τοπίο παράδοξων ηχοτοπίων. Σε αυτή τη βάση συγκρούστηκαν οι τρεις ήρωες. Ο πληγωμένος και οργισμένος Φιλοκτήτης, ο νεαρός ιδεαλιστής και συναισθηματικός Νεοπτόλεμος και ο εξυφαντής του δόλιου σχεδίου, δυναμικός Οδυσσέας.
Οι τρεις ήρωες, με την συνεπικουρία του πυρήνα του χορού -και με κοστούμια με κοψιές χρωματικών ανταυγειών αξιωμάτων, ηλικιών, ιδιοτήτων, κλπ,- αντιπαρατέθηκαν σε πολλά ζητήματα, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των καταστάσεων και της αντίδρασης της ανθρώπινης ψυχής στα διλήμματα της ζωής, τις εντολές των θεών και τις επιταγές της μοίρας. Υπηρέτησαν τους ρόλους τους με τις δυναμικές σωμάτων και φωνών, πετυχαίνοντας την συμπαιγνία της άσκησης σε ένα έντιμο αποτέλεσμα. Ανέπτυξαν τον ποιητικό λόγο στην εύστοχη νοηματική ρευστότητα της μετάφρασης, πέτυχαν να επικοινωνήσουν την αγωνία των ηρώων για την εξέλιξη του εγχειρήματος και την λύση του δράματος. Ανέδειξαν τις μεταπτώσεις και μεταστροφές, στους άξονες των τριών ηλικιακών σταδίων, νεότητα -γηρατειά – ώριμη ηλικία, αλλά και στο επίπεδο των ιδεών και αισθημάτων.
Σκηνοθετικά ακολουθήθηκε η κλασσική φόρμα της κατά μέτωπον απεύθυνσης για να αποδοθεί η στατικότητα της δράσης στην αντιπαράθεση ζωηρών λόγων: δόλου και απάτης, συμπάθειας και ταύτισης, επίκλησης και εξιλέωσης ως την λύση του δράματος.
Χωρίς περιττά φορτία, η σκηνοθετική γραμμή έδωσε έμφαση στην τριαδική συστοιχία, αποτυπώνοντας, χωρίς συναισθηματισμούς και υπερβολές (πλην εκείνης που αφορούσε το σχήμα του υπερμεγέθους τόξου), το βάρος μιας απόφασης οριακής στην κρίση ενός αποτελέσματος καθοριστικού για την τύχη του –δεκαετούς- πολέμου των Αχαιών.
Ενδιαφέρον στοιχείο ήταν η προσθήκη της γυναικείας μορφής στον ρόλο του Οδυσσέα, φορέα λογικής πανουργίας βασισμένης στην εξεταγή και έκφραση της ανάγκης των περιστάσεων. Ο ρόλος εκφράστηκε ακολουθώντας την γραμμή της μη συναισθηματικής εμπλοκής στο δράμα του ήρωα και της σκληρότητας της έκφρασης του αιτήματος, προσταγή απαίτησης των καιρών και της ανάγκης. Ο ρόλος του Φιλοκτήτη και του Νεοπτόλεμου, αποδόθηκαν αναδεικνύοντας τις αντιθετικές δυνάμεις –κοινές στο βάθος του νοήματός τους- που τους φέρνουν κοντά, στην σύγκλιση της συμπάθειας, αποκαλύπτοντας χαρακτηρολογικές πτυχές των ηρώων που οι ηθοποιοί υπερασπίστηκαν συναισθηματικά, στις ποιοτικές αποχρώσεις-μεταστροφές των εκφραστικών τους μέσων, κερδίζοντας την επιβεβαίωση του χειροκροτήματος.
Οι έννοιες του ήθους, της αρετής, της τιμής, του ηρωικού σθένους, της αναγνώρισης της αξίας, της αριστείας, του χρέους, της απάτης, του ρόλου της ηγεσίας και των πολιτών, των δεινών, του ανθρώπινου πόνου, της συμπάθειας, της σύγκλισης των γενεών και της φυλετικής σύμπνοιας, της σύγκρουσης αλλά και των ακατάλυτων δεσμών, αναδείχθηκαν ως ζωογόνα στοιχεία που κυβερνούν την συμπεριφορά ατόμων και λαών, όπως επίσης οι αναφορές στα στοιχεία της φύσης και στους αρχέγονους μύθους και οι επικλήσεις σε θεούς, ημίθεους, μάντεις και ανθρώπους, σε συνδυασμό με την ανθρώπινη λογική και το συναίσθημα, λειτουργούν ως συνεκτικοί ιστοί πολιτισμικού μεγέθους στο θρησκευτικό υπόβαθρο της αρχαίας τραγωδίας, όπως παραδόθηκε ως γέρας ανθρώπινης σοφίας στο διάβα αιώνων. Έτσι εξηγείται ίσως γιατί μας συγκινεί αιώνες μετά ο ποιητικός λόγος των τραγικών ποιητών. Είναι οι αναμετρήσεις με τα θεμελιώδη ερωτήματα, υπαρξιακά, κοινωνικά και πολιτικά, το αινιγματικό πλαίσιο των μυστηριακών τελετουργιών, των χρησμών, των θεσφάτων, των αποκαλύψεων, της έκπληξης και της συντριβής, η μοίρα των ηρώων, η δύναμη των παθών και η αλληγορία των μύθων, ο απόηχος της σιωπής, η τύψη του κοινού λόγου.
ΣΟΦΟΚΛΗ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Μαρλέν Καμίνσκυ
Σκηνογράφος: Γιώργος Γεωργίου
Ενδυματολόγος: Γιάννης Μετζικώφ
Πρωτότυπη μουσική χορικών και διδασκαλία: Ευαγγελία Βελλή-Κοσμά
Πρωτότυπη μουσική: Constantine Skourlis
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη-Knutsen
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Πετροπούλου
Πρωταγωνιστούν: Τάσος Νούσιας (Φιλοκτήτης), Μαρία Πρωτόπαππα (Οδυσσέας), Γιώργος Αμούτζας (Νεοπτόλεμος)
ΧΟΡΟΣ: Αλέξανδρος Φιλιππόπουλος (Κορυφαίος του Χορού), Παντελής Αρουσαλίδης, Μάρκος Γέττος, Βαγγέλης Κρανιώτης, Βαγγέλης Μάγειρος, Τάσος Θεοφιλάτος
Παραγωγή: Θεατρικά Δρώμενα-Ίασμος
Σκηνοθετικό σημείωμα -«Στον Φιλοκτήτη υπάρχουν τα προφανή ζητήματα της προσωπικής ηθικής ενάντια στην υποχρέωση προς μια εξουσία, καθώς και η εξερεύνηση του πόνου. Ωστόσο, αυτό που μου κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον ήταν τα μυθικά στοιχεία και τα σύμβολα του τόξου, της σπηλιάς, του φιδιού, ο περιβάλλοντας χώρος-τα κύματα και οι βράχοι, και το πώς αυτά επιδρούν στον ιστό της ιστορίας και των χαρακτήρων της. Ο απώτερος στόχος μου δεν είναι μόνο να δώσω τροφή για σκέψη, αλλά και τροφή για την ψυχή. Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα όλη μέρα χρησιμοποιούν ακατάπαυστα το μυαλό τους, στη δουλειά, στο διαδίκτυο, στις πάσης φύσεως υποχρεώσεις και προβλήματα. Αισθάνομαι, λοιπόν, την ανάγκη να πω μια ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε το κάλλος και το πνεύμα της να αναδυθούν στην επιφάνεια. Και δεν εννοώ την ευχάριστη ή την εύκολη ομορφιά, αλλά το κάλλος που βρίσκεται στην πάλη, στο άγριο, στα πιο σκοτεινά συναισθήματα. Το είδος εκείνης της ομορφιάς και της υπέρβασης που μπορεί να εμφανιστεί στις πιο τρομακτικές στιγμές». Μαρλέν Καμίνσκυ
Αγγελα ΜΑΝΤΖΙΟΥ
