24o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ // 10-20/3/2022
Masterclass της Φρεντερίκ Πρεσμάν: «Γράφοντας με Ήχους»
Για την εξέλιξη, τα εργαλεία, τις ιδιαιτερότητες και τα είδη του ηχητικού ντοκιμαντέρ, καθώς και για τις διαφορές ανάμεσα στο ηχητικό και το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ, μίλησε η γαλλίδα σκηνοθέτις ντοκιμαντέρ και καλλιτέχνις του ήχου, Φρεντερίκ Πρεσμάν, στο masterclass «Γράφοντας με Ήχους», που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 15 Μαρτίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Τη Φρεντερίκ Πρεσμάν καλωσόρισε ο Χρήστος Γούσιος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Αρχικά, ο κ. Γούσιος ευχαρίστησε το κοινό και εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ για αυτή την οπτικοακουστική εκπαιδευτική δυνατότητα, στην οποία το κοινό έχει την ευκαιρία να επανανακαλύψει την τέχνη του ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ με την καθοδήγηση μιας διακεκριμένης καλεσμένης. Στη συνέχεια, της έδωσε τον λόγο. «Τα είδη του ηχητικού/ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ είναι εναλλάξιμα, υπάρχει μια πληθώρα από όρους που περιγράφουν παρόμοια είδη. Οι πιο πολύ από εσάς είστε εξοικειωμένοι με το podcast. Υπάρχει μια παρανόηση: το podcast δεν είναι είδος, είναι πιο πολύ εργαλείο αναμετάδοσης με πολλά επιμέρους είδη, όπως φαντασία, talk shows, αθλητικά. Περιέχει κυρίως αφήγηση, με ορισμένα ηχητικά εφέ», ανέφερε αρχικά η Φρεντερίκ Πρεσμάν.
Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στο άρθρο του Άρη Δημοκίδη στον Α-Κατάλογο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Η Άνοδος -και η περαιτέρω άνοδος- των ηχητικών ντοκιμαντέρ», μιλώντας για το πώς ο ήχος, παράλληλα με την εικόνα στα οπτικά ντοκιμαντέρ, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο αφήγησης: «Όπως φαίνεται και στο άρθρο του Άρη Δημοκίδη, πολλά πράγματα υπήρχαν πριν τον ερχομό του διαδικτύου, τα οποία δεν ανακαλύφθηκαν με την έλευσή του. Μπορούμε απλώς να πούμε ότι εξελίχθηκαν ή μεταλλάχθηκαν», ανέφερε σχετικά. «Έχω εμπειρία στον χώρο τόσο του οπτικού όσο και του ηχητικού ντοκιμαντέρ. Πάντα γνωρίζω ποιο από τα δύο ταιριάζει σε κάθε περίπτωση. Κατά την άποψή μου, η πληθώρα των πληροφοριών που δεχόμαστε είναι οπτικές. Ωστόσο, ορισμένες εικόνες παραμένουν περιττές. Η αφήγηση στις περιπτώσεις αυτές συνεχίζεται με τον ήχο, ενώ οι εικόνες απλώς συνδράμουν ως ένα είδος εικονογράφησης. Ζούμε σε έναν κόσμο σαφώς κορεσμένο από εικόνες. Το να δουλεύεις αποκλειστικά και μόνο με ήχο είναι αναζωογονητικό: ο ήχος δίνει περισσότερο χώρο στη φαντασία. Όπως έχει πει και ο Όρσον Γουέλς: ανάμεσα στο ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο, προτιμώ το ραδιόφωνο, διότι έχει μεγαλύτερη οθόνη», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Ο ήχος είναι πιο ελαφρύς και λιγότερο αδιάκριτος, όπως εξήγησε η Φρεντερίκ Πρεσμάν: «είναι πολύ πιο εύκολο να δουλέψεις με εξοπλισμό ήχου, παρά με κινηματογραφικό εξοπλισμό. Είναι και πολύ πιο οικονομικό! Συχνά δουλεύεις μόνος, το πολύ με ένα ή δύο ακόμη άτομα, γίνεσαι έτσι περισσότερο ευέλικτος. Σε κάθε περίπτωση, είτε το ντοκιμαντέρ είναι οπτικό είτε ηχητικό, έχουν μάλλον τον ίδιο σκοπό: να μοιραστούν μία οπτική γωνία με τον κόσμο, να πουν μια ιστορία. Έχουν και τα δύο έναν βασικό κορμό, ένα σενάριο κάποιου είδους, το οποίο και δείχνει τον τελικό στόχο της ιστορίας (και βοηθά στην εύρεση παραγωγών). Το ντοκιμαντέρ είναι θέμα οπτικής γωνίας και άποψης. Αυτή η άποψη συχνά δεν είναι διαυγής και εμφανής, προκύπτει μάλλον οργανικά από τα στοιχεία της αφήγησης. Η διαφορά του ντοκιμαντέρ με την ταινία μυθοπλασίας είναι ότι στο πρώτο (επανα)κατασκευάζεις την πραγματικότητα με ρεαλιστικά στοιχεία, ενώ στην ταινία μυθοπλασίας ξαναγράφεις την πραγματικότητα από την αρχή διότι δεν είναι ποτέ δεδομένη», συμπλήρωσε.
Αμέσως μετά, αναφέρθηκε στην ποικιλομορφία του ηχητικού ντοκιμαντέρ και στην ελευθερία που το χαρακτηρίζει. «Δεν έχεις εικόνα, έχεις δηλαδή περισσότερο χώρο και περισσότερη ελευθερία. Με τον ήχο δεν μπορείς να δημιουργήσεις ψεύτικες σκηνές, όπως κάνουμε στις ταινίες με ένα καλό μοντάζ. Τον ήχο δεν μπορείς παρά να τον παραλείψεις ή να τον “σπάσεις” διακριτικά, ώστε να μικρύνεις ένα μεγάλο απόσπασμα ή να αλλάξεις την σειρά που ειπώθηκαν ορισμένα πράγματα, σε ένα δημιουργικό ηχητικό μοντάζ». Στο σημείο αυτό, αναφέρθηκε στις διαφορές του ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ και του ηχητικού ρεπορτάζ: «στο ηχητικό ντοκιμαντέρ χρειάζεσαι πολύ χρόνο και μια ισχυρή άποψη. Πρέπει να βρεις τη σωστή φόρμα που ταιριάζει στην ιστορία που θέλεις να διηγηθείς. Επίσης, το ντοκιμαντέρ προαπαιτεί αρκετή (καλλιτεχνική) έρευνα και περισυλλογή. Όπως το σινεμά δεν είναι η βιντεοσκόπηση μιας θεατρικής παράστασης, έτσι και το ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ δεν είναι η απλή ανάγνωση ενός κειμένου».
Στη συνέχεια, αναφέρθηκε σε ορισμένα εργαλεία που συνθέτουν το είδος του ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ: «Οι συνεντεύξεις είναι ένας υπέροχος και ενδιαφέρων τρόπος να λάβεις πληροφορίες. Αν χειριστείτε σωστά τη συνέντευξη, μπορείτε να λάβετε πολύτιμες πληροφορίες. Επίσης, το λεγόμενο cinéma vérité, το situational cinema, στην ηχητική του μεταφορά: το να ακολουθείς τη δράση δίχως να παρεμβαίνεις σε αυτή, όπως έκανε ο κινηματογραφικός master του είδους, Φρέντερικ Γουάιζμαν. Η παρουσία σας στον χώρο βεβαίως επηρεάζει τη δράση, αλλά πρέπει να προσπαθήσετε να είστε όσο το δυνατόν πιο διακριτικοί. Επίσης, το λεγόμενο ambience, η δημιουργία ατμόσφαιρας με ήχους που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτοί, ούτε επικοινωνούν κάποια ορισμένη πληροφορία: απλώς θέτουν το πλαίσιο και δημιουργούν ατμόσφαιρα (για παράδειγμα, ήχοι δρόμου ή μια συζήτηση που δεν ακούμε ακριβώς τι λέγεται). Έπειτα, το close up, ρυθμικά στοιχεία στον περιβάλλοντα χώρο (για παράδειγμα, μια πόρτα που κλείνει ή μια γραφομηχανή που χτυπά). Μπορούμε να συμπεριλάβουμε, επίσης, το (δημιουργικό) μοντάζ ως εργαλείο, το alternate editing, στο οποίο διαφορετικοί ήχοι συμπλέουν και διαφορετικές, ή μάλλον κατασκευασμένες, πραγματικότητες αλληλοκαλύπτονται. Φυσικά, η μουσική, την οποία εγώ προσωπικά δεν χρησιμοποιώ πολύ. Μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε είτε αυτούσια ως score είτε ενσωματωμένη, δηλαδή ένα τραγούδι που ακούγεται μέσα από το σύμπαν που έχετε δημιουργήσει. Τέλος, η αφήγηση, το πιο διαδεδομένο εργαλείο, το οποίο, αν χρησιμοποιηθεί δημιουργικά, μπορεί να φέρει όμορφο αποτέλεσμα. Αποδέχομαι και κατανοώ όλα τα εργαλεία, αρκεί να μην καταφεύγουμε σε αυτά λόγω βαρεμάρας. Συχνά αναφέρομαι στην αφήγηση ως το τελευταίο καταφύγιο, ακριβώς επειδή καταλήγεις να εξηγείς στους ακροατές τι ακριβώς θέλεις να πεις. Μου αρέσει συχνά να αναρωτιέμαι πώς μπορώ να επικοινωνήσω κάτι, δίχως να χρειαστεί να το εξηγήσω».
Στο τέλος του masterclass, η Φρεντερίκ Πρεσμάν παρουσίασε στο κοινό τέσσερα παραδείγματα ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ: ένα δικό της, από τον θρύλο του είδους, Yann Paranthoën, που αυτοαποκαλούνταν Sound Carver, από τον Mehdi Ahoudig και από την Kaye Mortley.
Βιογραφικό της Φρεντερίκ Πρεσμάν
Η Φρεντερίκ Πρεσμάν, σκηνοθέτις ντοκιμαντέρ και καλλιτέχνις του ήχου, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1966. Ξεκίνησε την καριέρα της στη Νέα Υόρκη, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ως δημοσιογράφος σε έντυπα, ειδικότερα στο The Village Voice. Επιστρέφοντας στο Παρίσι το ’90, δούλεψε ως ραδιοφωνική παραγωγός, κειμενογράφος για διάφορες εφημερίδες και μεταφράστρια βιβλίων από τα αγγλικά στα γαλλικά, μεταπηδώντας αμέσως μετά στη σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ. Παράλληλα, έκανε την παραγωγή σε πολυάριθμα ηχητικά έργα και ραδιοφωνικά ντοκιμαντέρ, δουλεύοντας κυρίως για το γαλλικό κρατικό ραδιόφωνο. Από το 2009 διδάσκει τη δημιουργία ντοκιμαντέρ σε λύκεια και πανεπιστήμια στη Γαλλία, μεταξύ των οποίων στο υψηλού κύρους ENS Louis-Lumière. Το 2021, δημιούργησε και τέθηκε επικεφαλής του νέου του Διεθνούς Θερινού Προγράμματος Ηχητικού Ντοκιμαντέρ.
Παρουσίαση Docs in Progress
Στο πλαίσιο της Αγοράς του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα, 14 Μαρτίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας του Ολύμπιον, η εκδήλωση για την παρουσίαση των Docs in Progress. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, 10 ντοκιμαντέρ από τη Μεσόγειο και τη νοτιοανατολική Ευρώπη παρουσιάστηκαν πριν την ολοκλήρωσή τους σε επαγγελματίες παραγωγούς, εκπροσώπους πωλήσεων, διανομείς και εκπροσώπους φεστιβάλ που δραστηριοποιούνται στο χώρο του ντοκιμαντέρ.
Μέσα από τη συμμετοχή τους στο Docs in Progress τα 10 συμμετέχοντα ντοκιμαντέρ και οι δημιουργοί τους δεν είχαν μόνο την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τους επαγγελματίες της αγοράς του ντοκιμαντέρ, αλλά έθεσαν και υποψηφιότητα για τα 5 ειδικά βραβεία που απονέμονται στα Docs in Progress της Αγοράς του Φεστιβάλ: το βραβείο σε υπηρεσίες post-production της ελληνικής εταιρείας 2|35 Inc, το βραβείο χρηματικού επάθλου 5.000 ευρώ του Ιδρύματος Ωνάση που δίνεται σε ελληνικό πρότζεκτ του Docs in Progress και Thessaloniki Pitching Forum, το βραβείο MuSou σε υπηρεσίες ήχου και μουσικής, το βραβείο χρηματικού επάθλου 3.000 ευρώ για ένα ελληνικό πρότζεκτ του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, καθώς και το βραβείο για υποτιτλισμό σε αγγλικά ή γαλλικά της εταιρείας Νεανικό Πλάνο.
Τη διεθνή επιτροπή του Docs in Progress στελέχωσαν η παραγωγός Φαίδρα Βόκαλη της Late Bloomers από την Ελλάδα, ο επιμελητής προγράμματος του Karlovy Vary IFF, Martin Horyna από την Τσεχία, καθώς και ο διανομέας Jeffrey Winter της The Film Collaborative από τις ΗΠΑ. Την επιμέλεια της παρουσίασης των πρότζεκτ έκανε η σύμβουλος και επιμελήτρια προγράμματος ντοκιμαντέρ, Anna Glogowski. Η εκδήλωση ήταν διαθέσιμη και διαδικτυακά για τους διαπιστευμένους της Αγοράς. Την παρουσίαση προλόγισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης, o οποίος ενημέρωσε το κοινό για μια νέα πρωτοβουλία του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η οποία θα έχει ως έδρα την Εύβοια και θα έχει στο επίκεντρό της το περιβάλλον.
«Όπως ξέρετε η Αγορά έχει δύο μέρη, το κομμάτι που αφορά τις ταινίες μυθοπλασίας και διεξάγεται κάθε Νοέμβριο, αλλά και το κομμάτι που αφορά τα ντοκιμαντέρ και διεξάγεται κάθε Μάρτιο. Σύντομα ξεκινάμε μια νέα πρωτοβουλία, που ονομάζεται Evia Film Project. Συστήνουμε μια νέα πενθήμερη Αγορά, η οποία συμπληρώνεται από masterclasses, σεμινάρια και υπαίθριες προβολές. Θα πραγματοποιηθεί στις 16-19 Ιουνίου στην Εύβοια, το δεύτερο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδος, που υπέστη καταστροφικές πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2021. Η νέα Αγορά θα περιλαμβάνει τις ενότητες Pitching Forum και Works in Progress, ενώ όλα τα συμμετέχοντα πρότζεκτ -μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ, αλλά και νέα μίντια- θα πρέπει να έχουν περιβαλλοντική σκοπιά. Το κάλεσμα είναι ανοιχτό. Η διορία είναι μέχρι τις 15 Απριλίου και μπορείτε να βρείτε όλες τις πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ. Διαδώστε το. Σκοπεύουμε να μετατρέψουμε την Εύβοια σε διεθνή πόλο για το περιβαλλοντικό σινεμά».
Μετά την ανακοίνωση του κ. Ανδρεαδάκη, ακολούθησε η σύντομη παρουσίαση των 10 πρότζεκτ που είχαν επιλεγεί για το Docs in Progress:
1. #ΜΕΤΗΣΟΦΙΑ
Σκηνοθεσία: Βάνια Τέρνερ, Παραγωγή: Onassis Culture, Μαρία Σιδηροπούλου (Δημοσιογραφική Επιμέλεια, Creative Producer), Αμάντα Λιβανού (Συνεργάτης-Παραγωγός για το Onassis Culture), Ελλάδα
2. ΛΕΣΒΙΑ, Η ΛΕΣΒΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΣΟΥ
Σκηνοθεσία – Παραγωγή: Τζέλη Χατζηδημητρίου – Άνεμος Δημιουργίας, Ελλάδα
3. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ
Σκηνοθεσία: Σπύρος Μαντζαβίνος, Κώστας Ανταράχας, Παραγωγή: Λεωνίδας Κωνστανταράκος – Alaska Films, Ελλάδα
4. CITIZEN MIKO
Σκηνοθεσία: Robin Kvapil, Παραγωγή: Martina Strunc – Silk Films, Τσεχία
5. THE FORTRESS
Σκηνοθεσία: Shorena Tevzadze, Giorgi Pridonishvili, Παραγωγή: Shorena Tevzadze – Diafilm, Tamar Mshvenieradze – Actmedia, Γεωργία
6. I HAD A LIFE
Σκηνοθεσία: Octavio Guerra, Παραγωγή: Elisa Torres – Calibrando Producciónes, Ισπανία
7. THE LOVE ROOM
Σκηνοθεσία – Παραγωγή: Suzana Dinevski – Suzi Kju Production, Συμπαραγωγή: Vladimir Stojcevski – Award Film and Video, Bonnie Bojana Dinevski – Suzi Kju Production, Βόρεια Μακεδονία
8. THE SOUL OF THE BOSSALES
Σκηνοθεσία: François Perlier, Παραγωγή: Odile Méndez-Bonito, François Perlier – Corpus Films, Γαλλία
9. TIMEKEEPER
Σκηνοθεσία: Kristina Paustian, Παραγωγή: Paolo Maria Spina – Revolver, Margarita Amineva-Jester – Voices Films, Συμπαραγωγή: Tamara Bogdanova – KinoKult, Yanna Buryak- Mimesis Productions, Ιταλία | Γερμανία | Ρωσία
10. ΤOWARD HAPPY ALLEYS
Σκηνοθεσία: Sreemoyee Singh, Παραγωγή: Boris Despodov – Arthouse Blockbusters, Sreemoyee Singh – Happy Alley Films, Βουλγαρία | Ινδία | Γερμανία | Φινλανδία
24o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
